तृप्तीची तिर्थोदके

The Infinite Energy which streams forth from the Eternal and sets the wheel to work, looms up in the vision of man in various aspects and infinite forms. Each aspect creates and marks an age. Sometimes She is Love, sometimes She is Knowledge, sometimes She is Renunciation, sometimes She is Pity. This Infinite Energy is Bhawani. She also is Durga, She is Kali, She is Radha the Beloved, She is Lakshmi. She is our Mother and the Creatress of us all.

-- Yogi Arvindo

योगी अरविंदो यांनी पाहिलेले भारताचे स्वरुप हे स्त्री तत्वात आहे .तिच्यातून आपण निर्माण होतो म्हणून आपण या भारतमातेची लेकरे . पण ही भारतमाता अव्यक्त आहे .तिचा आविष्कार बनून कधी सीता येते तर कधी त्यागमुर्ति मैत्रयी आणि असे असंख्य.भारतीय स्त्री याच भारतमातेचा सूक्ष्म आविष्कार असते.

काही फुले इतकी नाजुक असतात की त्यांना स्पर्श करण्याने ती आपल्या स्पर्शाने कोमेजतील का ही भीति वाटते .

स्वच्छ , नितळ पाण्याची सुंदरता ही त्याची स्वच्छता पाहण्यातच आहे ,आपला स्पर्श कदाचित त्या स्वच्छतेला , सौंदर्याला धक्का देऊ शकतो .

पण , सुधासोदर्यं ते सलिलमशिवं न:शमयतु
ते सौंदर्य अनुभवण्याने आपण स्वच्छ होत असतो आणि असे आपण स्वच्छ होणे यालाच ते पाणी स्वतः च्या जीवनाची धन्यता मानत असते .

असंख्य वासना आणि विकारांनी ग्रस्त मनाला हवा असतो तो पावित्र्याचा अनुभव जो मनातला क्षोभ नाहिसा करेल आणि विवेकदीप प्रज्वलित करेल .

विवेकाच्या चित्ती नित स्फुरत जो मोद सुभगे
असे तोची तू गे असशि धन तू पुण्य कृतिचे
क्षणार्धी नेई गे कुमति विलयासी जल तुझे
मनीच्या क्षोभाला तव तनुलता स्पर्श करु दे

म्हणूनच तीचे विभूतिमत्व "स्त्रोतसामस्मि जाह्नवी" हे  माझे ऐश्वर्य आहे  असे सांगताना भगवंत देखील भरून पावतात.

मानवी जीवनाचा प्रवास हा अखंड आणि अतूट आहे. जीवनातील संगीत आणि मृत्युतील काव्य ज्याला समजले मग तिथे निराशेला थारा उरत नाही .
प्रसन्नता हे त्यांचे जीवनदर्शन बनते नि पावित्र्यता हा आपला अनुभव .
इथे चिंता निघुन जातात आणि चिंतन सुरु होते.
समर्पण हे अशा जीवनाचे सौंदर्य असते .
त्यांचे दर्शन हां पावित्र्याचा अनुभव असतो आणि स्मरण हे तृप्तिचे निधान असते.

खवळलेल्या तूफानी सागराची ही तटबंदी असते . या किनारी असलेली नीरव शांतता देखील आपल्याला खुप काही शिकवून जाते ,आत्मपरिक्षणास भाग पाड़ते .
सतत निःस्वार्थ प्रवाहशीलता हे अशा जान्हवीच्या निर्मलतेचे रहस्य आहे ,तिच्या प्रवाहाला शिस्तीचे कठोर काठ असतात म्हणूनच या निर्मलतेत सृजनाची सुप्त बीजे असतात.

अस्तित्वाच्या संघर्षात जग वाटचाल करत असताना तिने अस्तित्वशून्य होण्याचा प्रयास करणे हे विस्मयकारक आहे पण हीच तिची तपश्चर्या असते म्हणूनच आज त्या साधनभक्तीचे आदर्श बनून उभे राहतात आणि कृतिमधल्या आनंदाचे गमक हळूच पण नकळत सांगून जातात .


सहजीवन ही स्त्री मनाची खुप मोठी मूक मागणी आहेच . "पत्यर्नो यज्ञसंयोगे" हा पत्नीधर्म भारतीय स्त्रीचे आदर्श आहे .
वनवासाला पतिसोबत जाणाऱ्या सितेचा "जेथे राघव तेथे सीता " हां हट्ट समर्पण आणि सहजीवनाचे आदर्श घडवून देतो.
त्याच वेळेला वनवासात न जाऊ शकणाऱ्या उर्मिलेचे समर्पण ही तितकेच आदर्श आहे, यात सहजीवनाचा विरह आहे पण त्यागाचे सामर्थ्य देखील आहे.
स्त्री म्हणून झांटिपि होण्याचा अधिकार प्रत्येक स्त्री ला आहेच आणि तो कोणीच नाकारु शकत नाही पण इथला सॉक्रेटीस हा अत्रि कुलोत्पन्न आहे हे समजून अनुसया होण्याचे माधुर्य यात भारतीय स्त्री जीवनाचे आदर्श आणि अखिल स्त्री जातीचा स्त्री असण्याचा अर्थ सामावला आहे .

आज सहजीवन याचा अर्थ सोबत असणे इतकाच आहे कारण ते दोन स्वतंत्र अस्तित्व समजून राहत असतात ज्यात एकमेकांचा विचार ,एकमेकांबद्दल प्रेम , काळजी आणि आपुलकी आहेच पण इथे विरहाचे भय सतत असतेच.
परंतु मानसिक साहचर्य आणि बौद्धिकतेच्या जोरावर अद्वैत साधुन अस्तित्वच विलीन करणे हे खुप मोठे साहस आहे आणि ते देखील जेव्हा दोन असे जीव एकत्र येतात ज्यांची स्वताच्या बुद्धिप्रतिभेने जगाला दीपवून टाकण्याचे सामर्थ्य आहे तरीदेखिल समर्पितता आणि अखंड विलिनत्व म्हणजे अलौकिकत्वच ! इथे आपण नतमस्तक होण्यातच आपली कृतार्थता असते .

"I believe in standardizing automobiles, not human beings."  असे म्हणून 20 व्या शतकातला बुद्धिमान Einstein देखील मानवी जीवनाच्या परिवर्तनबद्दल स्वतची मर्यादा जाहिर करतो . पण हेच आव्हान स्वीकारुन माणूस देखील सतत विचारांचे सिंचन केले तर बदलू शकतो अशा दुर्दम्य आशेवर कार्य करणाऱ्या व्यक्तीचा संसाराचा व्याप आणि पसारा मोठा असतो पण हे आव्हान आपल्या खांद्यावर उचलण्याचे सामर्थ्य त्या बाळगुन असतात .

अशी जीवने तीर्थ बनतात .. तृप्तीची तिर्थोदके ...

सौ. निर्मलाताई पांडुरंगशास्त्री आठवले हे एक असेच स्थान ,तृप्तीचे तिर्थोदक.

यांच्या जीवनातील विशेष म्हणजे काय ते कोणालाच सांगता येत नाही हेच त्यांचे विशेषत्व. तरीदेखील ज्यांनी एक अग्नी (पांडुरंगशास्त्री आठवले - स्वाध्याय परिवाराचे दादा ) सोबत राहण्याच् दिव्य केल आणि आदरणीय दीदीजी ना घडवल यावरून आपण त्यांच्या जीवनाची खोली समजू शकतो. दादांच्या सोबत ज्या बौद्धिक चर्चा करू शकत होत्या , सावरकरांसारखे बुद्धिवादी ज्यांचे आदर्श होते या अगदी छोट्या प्रसंगातुन त्यांचे स्वतंत्र बुद्धि प्रतिभेचे दर्शन होते .

अयाचक व्रत घेऊन जीवन जगणाऱ्या दादांसोबत वयाच्या 19- 20 व्या वर्षी जेव्हा विवाह झाला तेव्हापासून जीवनाचा प्रत्येक श्वास म्हणजे असिधारा व्रत. स्वातंत्रयापूर्वीचा काही वर्षे पूर्व जेव्हा विवाह झाला त्यानंतर तरुण वयात दादांच्या विचारांचे तूफ़ान ,अनेक आर्थिक संकट आली असतील पण अयाचक व्रताचे कठोर पालन ,  विश्वतत्त्वज्ञान परिषदेत मिळालेला गौरव पण नाकरलेली ऑफर ,तत्त्वज्ञान विद्यापीठाची उभारणी आणि त्याची आतापर्यंतचि  सर्व जडणघड़ण यात ताईजींनी कुठेच न जाणवू देता केलेले संस्कार आणि निर्व्याज प्रेम हे शब्दातीत आहे.

ताईजींच्या "जेव्हाच् तेव्हा आणि जिथल्या तिथे " याचे शिस्तपालन , स्वच्छता , बुद्धिनिष्ठा ,समर्पण वृत्ती ,त्याग यामध्ये स्वाध्याय परिवाराच्या रचनात्मक कार्याचे गमक आहे.

दादाजी आणि ताईजी यांच्या जीवनाचे अद्वैत म्हणजे ,

रुद्रो नर उमा नारी तस्मै तस्यै नमो नम:।
रुद्रो ब्रह्मा उमा वाणी तस्मै तस्यै नमो नमः।
रुद्रो विष्णु उमा लक्ष्मी तस्मै तस्यै नमो नमः।

रूद्र सूर्य आहे आणि उमा त्याची प्रभा आहे ,रूद्र फूल आहे आणि उमा त्याचा सुगंध आहे ,रूद्र यज्ञ आहे आणि उमा त्याची वेदी आहे .

बा.भ.बोरकर यांच्या खालील ओळींचा शोध ताईजीं मध्ये पूर्ण होतो.

जीवन त्यांना कळले हो ..
मी पण ज्यांचे पक्व फळापरी सहजपणाने गळले हो..

याच बोरकरांनी अशा अव्यक्त जीवन जगलेल्या देखण्या जीवनांचे वर्णन सुंदर शब्दात केले आहे .

देखणे ते चेहरे जे प्रांजळाचे आरसे
गोरटे वा सावळे या मोल नाही फारसे
तेच डोळे देखणे जे कोंडिते सार्‍या नभा
वोळती दुःख जगाच्या सांडिती चंद्रप्रभा

देखणे ते ओठ जे की ओविती मुक्ताफळे
आणि ज्यांच्या लाघवाने सत्य होते कोवळे
देखणे ते हात ज्यांना निर्मितीचे डोहळे
मंगलाने गंधलेले सुंदराचे सोहळे

देखणी ती पाऊले जी ध्यासपंथे चालती
वाळ्वंटतूनी सुध्दा स्वस्तिपद्मे रेखिती

देखणी ती जीवने जी तृप्तीची तीर्थोदके
चांदणे ज्यातून फाके शुभ्र पार्‍यासारखे
देखणा देहान्त तो जो सागरी सूर्यास्तसा
अग्नीचा पेरून जातो रात्रगर्भी वारसा

अशा पूजनीय ताईजींना कोटि कोटि वंदन !!!

सदाचाराचा तू कणखरचि पाया मज गमे
असे तू हर्षाचा नित नवनवोन्मेष मनि गे
असे तूची पुण्यस्थल-प्रमुख गंगेच जगती
गमे त्रैलोक्याचे वसन जणु तू निर्मल अती ।।

-- सागर मुत्तगी

भारत वीर नरेन्द्रं त्वं वंदे सिंह निनादम्

एतद्देश प्रसूतस्य सकशादाग्रजन्माना ।
स्वं स्वं चरित्रं शिक्षेरन पृथ्वियां सर्व मानवः।।

या भारतीय स्वप्नाचे साकार रूप म्हणजे स्वामी विवेकानंद .एक संन्यासी पण प्रखर राष्ट्रभक्त जो भारतातील सर्व क्रांतिकारकांचे स्फूर्तिस्थान बनला.स्वामी विवेकानंद नेहमी सांगत विचारांचा प्रभाव हा फक्त 25% पडतो, पण असे जीवन जिथे विचार आणि आचार यामध्ये एकवाक्यता आहे तिथे चारित्र्य निर्माण होते आणि भारतीय संस्कृती इथे आग्रही आहे आणि त्याचे धवल चारित्र्याचे मूर्त स्वरुप हे विवेकानंद स्वतः होते. त्याग आणि सेवा या शब्दांचा अर्थ म्हणजे स्वामी विवेकानंदांचे जीवन .

Be and Make या संदेशातून त्यांनी संपूर्ण भारतीय संस्कृतीचे सारच सांगितले आहे .आज विवेकानंद यांची ओळख फ़क्त sisters and brothers of America असे शिकागों धर्मपरिषदेत बोललेले इतकीच् आहे हेच आपले दुर्दैव. पण विवेकानंद म्हणजे फ़क्त त्यांचे विचार नाही तर त्यांचे जीवन हाच त्यांचा विचार .शिकागो धर्मपरिषदेच्या अगोदर थंडीत कुड़कुडत रात्र घालवणारे , कोणाचीच विशेष ओळख नाही , खिशातली दमड़ी देखील संपलेला एक कंगाल भारतीय .त्यांच्या वेशाकडे बघुन अमेरीकी लोक हसत होते पण त्यांना काय माहीत , character म्हणजेच personality .

शिकागो चे त्यांचे व्याख्यान अर्थात त्यांच्या जीवनातला रोमांचकारी प्रसंग जसे शिवाजी महाराजांच्या जीवनात अफज़लखान वधाचा प्रसंग.असे प्रसंग व्यक्तीला समाजात एक अलौकिक  स्थान मिळवून देतात कारण समाजाला नेहमीच अशा नाट्यमय घटनांची आवड असते .पण फ़क्त या घटना म्हणजे त्यांचे जीवन नसते .अर्थात त्या व्याख्यानाने स्वामीजींना प्रसिद्धि मिळवून दिली. अमेरिकी माध्यमाने A  Cyclonic Hindu अशी स्वामीजींची ओळख करून दिली .दोन दिवस अगोदर कंगाल असणारा हा संन्याशी आता अमेरिका आणि भारत असा सगळीकड़े प्रसिद्ध झाला होता .

पण विवेकानंदांचे खरे जीवन दर्शन इथून पुढे सुरु होते .कीर्ति आणि प्रसिद्धीच्या टोकावर एका दिवसात पोहोचलेला परिव्राजक नरेंद्र बळी पडला नाही म्हणूनच ते स्वामी विवेकानंद होऊ शकले .त्या रात्री विवेकानंदांना राहण्याची उत्तम सोय करण्यात आली .विवेकानंदांना आरामदायी , आनंददायीं वाटावे यासाठी आवश्यक ती सोय यजमानाने केली होती .भौतिक सूखे पायाशी लोळण् घालून उभी होती पण त्याच क्षणी स्वामीजींचे हृदय भारतासाठी पिळवटुन निघत होते .आरामशीर गाद्या आणि पलंगावर स्वामी झोपु शकले नाहीत .जमिनीवर पड़ल्यापडल्या ते अगदी लहान मुलागत रडू लागले .भारतातल्या परिस्थितिने अश्रुची धार थांबत नव्हती आणि स्वामीजी प्रार्थना करू लागले ,"हे माते , माझा देश घोर दारिद्रयात रुतला असताना कोण प्रसिद्धीची पर्वा करतो ! आम्ही भारतीय इतके दुःखी , कष्टी व् दरिद्री आहोत की आमच्यापैकी लक्षावधी लोक मुठभर अन्नासाठी मृत्युमुखी पडतात .याउलट येथे लोक व्यक्तिगत सुखासाठी वारेमाप उधळपट्टी करतात .कोण या भारतीयांना आधार देईल ? अन्न देईल ? मला सांग आई , मी त्यांची कशी सेवा करू शकेन ? त्यांच्या कसा उपयोगी पडु शकेन ?"
हे धगधगते प्रेम म्हणजे स्वामी विवेकानंद .

विवेकानंद जेव्हा भारतात परतले तेव्हा त्यांनी इथली धूळ मस्तकावर घेतली आणि म्हणाले Now the very dust of India is also holy to me. कदाचित आज परदेशवारी करून आल्यावर प्रथम इथल्या भूमिवर थुंकणारा आणि परदेशाचे गुणगान गाणारा आजचा तथाकथित भारतीय ही राष्ट्रीयता समजू शकणार नाही .Islamic body with Vedantic Brains ही हिंदुंचि सर्वसमावेशकता आजच्या Pseudo Secular लोकांना देखील समजणार नाही .

विवेकानंदांचा जन्मदिवस हा युवा दिन म्हणून साजरा केला जातोय त्यासाठी युवावस्था समजून घेतली पाहिजे .

जबसे सुना है मरने का नाम जिंदगी है सर पे कफन बांधे कातिल को ढुंढते है  .ज्यांना मृत्युत हि जीवनाचे दर्शन होते तेच जीवन . जन्म आणि मरण या अटळ गोष्टीत युवावृत्ती जोपासणे म्हणजेच  जगणे . पण आहे काय हे यौवनाचे सुवर्णमौक्तिक रसायन ? कि जे न पचल्यानेच आज आपले राष्ट्रीय जीवन भरकटले आहे . आणि जे पचले तर राष्ट्र हे उन्नतीच्या शिखरावर पोहोचणे हे स्वप्न राहणार नाही तर ते वास्तव बनेल.

If you could influence the young it would  turn earth into heaven - Katharine T.Hinkson

अर्थात हेच गमक स्वामी विवेकानंदानी ओळखल आणि युवकांना प्रेरित केल .
मानवी जीवनाचा वसंतकाळ म्हणजे यौवन. उज्ज्वल प्रभात ची शोभा , शरदचंद्राचे माधुर्य , ग्रीष्माच्या मध्यान्हातला प्रखर ताप , भाद्रपदाच्या अमावास्येच्या अर्धरात्रीची भीषणता म्हणजे यौवनकाळ.

यौवन म्हणजे शस्यश्यामला वसुन्धरेचा आविष्कार पण यातच भूकंपाची भयानकता हि भरलेली आहे .

इथे फक्त फक्त दोनच विकल्प आहेत , उन्नतीच्या अंतिम शिखरावर चढण्याची हिम्मत बाळगणे किंवा अध:पतनाच्या अंधाऱ्या खोल गर्तेत बुडून जाणे . ठरवले तर विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीला संयम ,त्याग याची जोड देऊन शाश्वत विकास करणे  नाही तर त्याच तंत्रज्ञानाने उपलब्ध करून दिलेल्या सुख सोयीत विलासी जीवन जगत कधीच न जगल्यासारखे मरणे. विश्वाचा इतिहास युवकांच्या कर्तृत्वाने भरलेला आहे . सर्व गूण धारण करण्यासाठी विशाल हृदयाची आवश्यकता असेल तर जगाला युवकाकडेच यावे लागेल . वीरा भोग्य वसुंधरा (हि पृथ्वी फक्त वीरांसाठीच आहे ) हे तत्व आचरणात आणण्याची हिम्मत फक्त युवकात आहे . रणचण्डिकेच्या ललाटावरची विजयाची भाग्यरेखा , आत्मत्यागी वीर, साहित्य संगीत कला यातील रसिकता , मानवी संबंधातली हळवी भावुकता ,शास्त्र तंत्रज्ञानातले शुद्ध ज्ञान , ध्येयासाठी पछाडलेपण म्हणजे यौवन .पण या भूतलावरची सर्वात बिकट समस्याच युवक ठरत आहे कारण तो काहीही करू शकतो ( I Can  Do  ) ,अगदी काहीही . हीच त्याची खरी ताकत , काहीही करू शकण्याची . गरज आहे ती विधायक  दृष्टीकोनाची . यौवनात जोश आहेच ती भरण्याची आवश्यकता नाही ,गरज आहे त्यात होश आणण्याची.

हाच तो काळ ज्यामध्ये विधात्याने दिलेल्या सर्व शक्ती समजण्याची आणि विधायक दृष्टीने आचरणात आणण्याची हिम्मत असते.

Youth is the season of hope ,enterprise , energy to a nation as well as a individual -

आज विश्वात आपला भारत देशच युवा नेतृत्व करू शकतो . कारण इथे खूप युवक आहेत त्याहीपेक्षा त्या तरुणाईचा सळसळता उत्साह येथे आहे . आज खूप जण प्रत्येक गोष्टीसाठी युवकांकडे बोट दाखवतात. सगळीकडे अशी तकार आहे कि आजचे युवक कशावर श्रद्धा  ठेवत नाहीत . पण हेच तरुणाईचं गमक आहे , कि तो समजल्याशिवाय काही करत नाही . तो प्रश्न विचारतो हेच त्याचे विवेकीपण आहे .एक पाश्चात्त्य तत्ववेत्त्याने म्हटले आहे कि , It is an established truism that youngmen of today are the countrymen of tomorrow holding in their hands the high destinies of the land. They are the seeds that spring and bear fruit.

हे युवकच देशाचे भाग्य निर्माते आहेत . भविष्यातील सफलतेचे बीज यांच्यात विद्यमान आहे .

विश्वाच्या इतिहासात जिथे जिथे क्रांती दिसेल , परिवर्तन दिसेल तिथे तिथे असेच युवक दिसतील ज्यांना  त्या तत्कालीन व्यवस्थेतील चाकोरीबद्द्ध जीवन कुंठणाऱ्या प्रत्येक बुद्धिमानाने पथभ्रष्ट किंवा माथेफिरू ठरवले होते . झोकून देऊन स्वतःच कर्तव्य बजावणारी , ध्येयाने पछाडलेली युवा पिढी यांनीच विश्वात मांगल्य आणले आहे . कवी कुसुमाग्रज यांनी या वेड्या क्रांतिकारकांचे ध्येय आणि मूक मनोगत एका  कवितेत खूप सुंदर केले आहे ..

श्वासांनो जा वायूसंगे ओलांडून भिंत
अन आईला कळवा आमुच्या हृदयातील खंत
सांगा वेडी तुझी मुले हि या अंधारात
बद्ध करांनी अखेरचा तुज करती प्रणिपात

हे ध्येयवेडे क्रांतिकारी आईला / मातृभूमीला सांत्वन देताना म्हणतात ,

कशास आई भिजविशी डोळे उजळ तुझे भाल
रात्रीच्या गर्भात उद्याचा असे  उष:काल

अशा युवकांच्या रक्ताने लिहिलेला इतिहास जिथे आहे तिथे अजून प्रेरणेची काय आवश्यकता ? स्वामी विवेकानंद जेव्हा शिकागोहुन रामेश्वरम ला आले तेव्हा त्यांनी केलेले संबोधन हे नक्कीच आजच्या युवा पिढीला आश्वासित करणारे आहे आणि तथाकथित निराशावादी बुद्धिमानांचे डोळे उघडणारे आहे .
‘‘सूदीर्घ रजनी अब समाप्तप्राय सी दिखाई देती है। लम्बी काली रात टल गई अब उषा होने को है। यह सोया भारत जाग उठा है। केवल अन्धे देख नही सकते, विक्षिप्तबुद्धि समझ नहीं सकते कि यह सुप्त विराट जाग गया है। हिमालय से चल रही मंद शीतल लहर ने इस महाकाय को जगा दिया है। अपनी नियती को यह प्राप्त करके रहेगा। विश्व की कोई शक्ति इसे नहीं रोक सकती।’’

हे उदगार आले फक्त युवकांच्या भरवशावर .आणि ज्यांची बुद्धी विक्षिप्त नाही त्यांना हे स्वप्न सत्यात उतरताना दिसत असेलच . देशातली युवाशक्ती आज प्रत्येक क्षेत्रात नवे कीर्तिमान स्थापन करत आहे . ज्ञान-विज्ञान , आर्थिक विकास , अंतराळ विज्ञान ,संगणक , व्यापार , इत्यादी सर्व क्षेत्रात भारतीय युवक आपला गमावलेला गौरव परत मिळवून विश्व् नेतृत्व करण्यास भारताला अग्रेसर करत आहेत . विश्वात सर्वाधिक अभियंता आणि चिकित्सक आज आपल्याकडे आहेत . त्यासोबत  कुशल आणि अकुशल श्रमिक लोक अधिक संख्येने इथेच आहेत . अकुशल वर्गाला जर व्यवस्थित आणि योग्य प्रशिक्षण दिले तर आपण येणाऱ्या अगदी काही वर्षातच अधिक श्रमिक वर्ग असलेला देश असू .  हे खरंच आहे कि तितक्याच समस्यांही आज आपल्या समोर आव्हान बनून उभ्या आहेत .

पण संधी आणि आव्हान  हे दोन्ही एकत्र उभे असताना आज युवकाला कर्तव्यासाठी उभं राहावंच लागेल . तमोगुणाच्या समुद्रात बुडालेल्या तरुणाईला आज बाहेर यावे लागेल . नुसत्या निष्क्रिय प्रार्थना करून काहीच होणार नाही . गेली सहस्रो वर्षे हा देश प्रार्थनांनी दुमदुमत आहे . पण कोणताच देव आमची प्रार्थना ऐकण्यास तयार नाही . का ऐकावे त्याने तरी ? मूर्खांची गाऱ्हाणे माणसंही ऐकत नाहीत तर भगवंतांनी तर का ऐकाव्यात ?

आता फक्त श्रीमदभगवदगीतेतील शब्द आहेत जे सांगतात कि ,
क्लैब्य: मा स्म गम: पार्थ न एतद त्वय्युपपद्यते |

दौर्बल्य टाकून दे , षंढ बनु नकोस.

तस्मात्वमूत्तिष्ठ यशोलभस्व |

उठ आणि यश , कीर्ती संपादन कर .

जागृत , सामर्थ्यशाली , संगठीत  तरुणाइ जेव्हा समर्पित भावनेने कर्तव्य करेल तेव्हा तो सुवर्ण दिवस असेल आणि स्वामी विवेकानंदांचे स्वप्न सत्यात अवतरलेले असेल .

आता आपल्याला मोहमयी निद्रेचा त्याग कराव लागेल . भौतिक सुखसोयी मिळवायच्याच आहेत पण सोबत नैतिकतेची कास धरून . ( Material Proeperity with Deeper Moral Sensitivity ) .
प्रेम तर  करायचच आहे पण कर्तव्यला न विसरता .कर्तव्य हाच ईश्वर आहे आणि अंतिम परिमाण आहे .तिथे प्रेमाला , अगदी जवळच्या व्यक्तीचा त्याग करावा लागेल पण कर्तव्याला मुकता येणार नाही . जर कर्तव्यच्यूत झालो तर दुबळे ठरू .

“Farewell Farewell My true Love
The army is on move;
And if I stayed with you Love,
A coward I shall prove."

आपल्याला दुर्बल करणाऱ्या गोष्टींचा विशाप्रमाणे त्याग करा हां स्वामींचा संदेश हेच यशाच गुपित आहे .

Anything that makes you weak physically, intellectually and spiritually, reject as poison.

पुन्हा एकदा दाखवून देऊ आपल  वेडेपण, कारण हेच तर राष्ट्रनिर्माणच खरं साधन आहे . जग वेडच ठरवेल , तेव्हा सांगू ,

इन्ही बिगडे दिमाग में राष्ट्रनिर्माण के बीज है
हमें पागल हि रहने दो हम पागल हि अच्छे है ।

-- सागर मुत्तगी
संकलित ( स्वामी विवेकानंद चरित्र आणि भगतसिंग यांचे विचार यातून )

"विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः"

"युद्धस्य कथा रम्या"  बालकच नाहीतर सर्वच वयोगटाला युद्धाच्या,नायकांच्या कथा ऐकण्यात मजा येते,त्यातील प्रत्येक घटनेशी तो मनाने समरस होत असतो.नायकाचा विजय झाला की हा आपला विजय झाल्याप्रमाणे टाळ्या वाजवतो,त्याच्या पराभवाने दुःखीही होतो.इतकेच काय नायकाचा शत्रु आपला शत्रु समजतो,त्याच्या अन्यायाने चिडून उठतो,ही परिस्थिती जगाच्या पाठीवर सर्वत्र सारखीच..मग तोच नायक त्या व्यक्ति अथवा समाज यांच्या अभिमानाचा आणि अस्मितेचा विषय बनत असतो.फ्रॉईड म्हणतो त्याप्रमाणे आपल्याकडून अशक्य अथवा लोकेषणेमुळे करू न शकलेल्या गोष्टी नायकाला करताना पाहून त्यात स्वतःला पाहणे,ही मानवाची सहजप्रवृत्ती..जणु एक स्वप्नरंजनच,ही स्वप्ने वर्तमानापेक्षा जास्त रंजकच.. मग हीच नायके अथवा तो इतिहासच काय ते खरे आणि बाकी ते सर्व खोटेच हे मांडण्याचा अट्टहास सुरु होतो.
गेल्या काही दिवसांपासून महाराष्ट्रात आणि देशात जे घडतय ते पाहून कोणताही संवेदनशील माणूस नक्कीच अस्वस्थ होईल.ज्याप्रमाणे बालक बोटे मुखात घालून आपणच आपल्या मुखाची दुर्गंधी पसरावतो, त्याचप्रमाणे ही इतिहासात रमणारी माणसे इतिहास घडवणे तर दुरच! पण त्यातुन इतिहासाची विकृती घडवताना जास्त दिसताहेत.इतिहासातील मढी उकरून काढण्यात कधीच अर्थ नसतो,नाहीतर त्या मढयांची अस्मिता वर्तमान जीवन असह्य आणि भविष्याची स्मशाने करून सोडतात.

इतिहासाकडे पाहताना प्रत्येकजण आज आपल्या 'पूर्वग्रह' आणि आपापल्या 'परिपेक्षा'तूनच पाहतोय, म्हणूनच कुणी डावा, तर कुणी उजवा किंवा भक्त ही असतो.आइनस्टाइन म्हणतोच ना, प्रत्येकाचे जगणे हे त्याच्या दिक् आणि काल (time and space)यामध्येच बांधलेले असते. हा प्रत्येकाची Time and Space आणि comfort zone सोडून बाहेर येण्याची मुळीच तयारी नसते.मग कोणी भगव्यावर,निळ्यावर आडून बसतो, तर कोणी हिरव्यावर आडून बसतो, ही वृत्ती घातक असते.

"आपल्या आदर्श नेत्याच्या अथवा श्रद्धास्थानाच्या चुका आणि मर्यादा आपण सभ्य शब्दात नोंदवायला तयार आहोत का? निदान इतर कुणी हे काम केले तर ते सभ्यपणे ऐकून घेण्याची क्षमता आपल्यात आहे का, हा खरा प्रश्न आहे. समाजाच्या श्रद्धास्थानाविषयी चिकित्सा करण्याची वेळ आली म्हणजे समाज चिडतो.हे समाजाचे चिडणे मी समर्थनीय मानले नाही तरी क्षम्य मानतो;पण अशा वेळी विचारवंतांनी तरी विचारस्वातंत्र्याचा आग्रह धरायला हवा. तेही हा आग्रह धरणार नसतील तर आंधळ्या भक्तिभावनेला फळे येतील असे मला वाटत नाही"
- नरहर कुरुंदकर(व्यक्तिपूजा: एक चिकित्सा)

इतिहासातील प्रत्येक पात्र अथवा ज्यांना कुणाला तुम्ही तुमचा आदर्श समजता,तो सर्वच क्षेत्रात परिपूर्ण असणे असंभव.उदाहरणार्थ, आइनस्टाइन हा जर माझा आदर्श आहे, तर तो माझा विज्ञानाच्या क्षेत्रातला आदर्श,तो क्रिकेट अथवा अभिनय क्षेत्रातला आदर्श कसा होवु शकतो! त्याचप्रमाणे माणसाच्या जीवनाला अनेक पैलू असतात, त्या प्रत्येक पैलुचा स्वतंत्र अधिकार असतो,म्हणुनच आदर्श अनेक ही असु शकतात.परस्परविरोधी मतांची महापुरुषे ही त्यांच्या गुणांमुळे वंदनीय ही असू शकतील. त्याकाळी शिवरायांपुढचा शत्रु, त्यावेळेची परस्थिती नक्कीच वेगळी होती, तसेच बाबासाहेबांपुढील समस्या नक्कीच वेगळी होती,आज परिस्थिती बदललीय आणि आज संविधान मिळालाय. समान हक्क मिळालीत, तरी आपण त्या स्वप्नरंजनात आणि त्यांचा शत्रु तोच माझाही शत्रु या भूमिकेतून बाहेर येत नाही आहोत.त्या भूमिकेतुन बाहेर येण हा त्यांचा अपमान नसतो, तर "त्यांच कर्तृत्व, समर्पण आदि गुण ओळखुन नव्या समस्यांना सामोरे जाणे,त्यांची उत्तरे शोधणे. इतकेच नाही त्या समस्यांची विधायक आणि आश्वासक उत्तरे स्वतः बनणे हाच या महापुरुषांचा यथोचित सन्मान असु शकतो"."मी आंबेडकर अथवा शिवाजींइतका मोठा नाही बनु शकत तरी मी अशा छोट्या समस्यांपुढे खंबीर उभा राहणारा छोटा शिवाजी अथवा छोटा आंबेडकर नक्कीच बनु शकतो".श्रीमद्भगवद्गीता ही हेच सांगते,"स्वल्पमप्यस्य धर्मस्य.." छोटेसेच करा पण प्रमाणिक प्रयत्न करा.
जग आणि विशेषतः भारत आज अनेक समस्यांनी ग्रस्त आहे.देश सोडून पळून जाण्याचे पळपुटे मार्ग स्विकारणे हे कधीही सोपे असते, पण अशा परिस्थितीत विजिगीषा वृत्तिने पाय रोवून उभे रहाणे हेच शहाणपणाचे असते आणि ही उर्मी, प्रेरणा या महान पुरुषांकडून घेण्यात खरी जीवनाभिलाषा दिसून येते.वेगवेगळ्या विचारधारा या समाजात असणारच,पण त्यातुन योग्य त्याची निवड करण्यासाठी वैज्ञानिक दृष्टी हवी."आनो भद्रा:" म्हणुन योग्य त्या सर्वाचा स्वीकार करणाऱ्यांचा हा देश आहे.

"नांगरू स्वप्ने उद्याची, येथली फुलतील शेते
घाम गाळीत ज्ञान येथे, येथुनी उठतील नेते"

'आम्ही दाखवु तोच सूर्य' अशा मुर्खांच्या नंदनवनात रमण्यापेक्षा इतिहासातून आणि अनुभवातून योग्य पाठ शिकणे, त्यातुन उत्तम भविष्यासाठीचा विधायक आणि सर्जनशीलतेचा मार्ग स्विकारणे हेच खरे विवेकपूर्ण जीवन असू शकते.एकट्याने हे जीवन जगणे तसे कठीणच,म्हणुन समविचारी आणि समान ध्येय असणाऱ्यांच संघठनच आवश्यक असते.

"येथे नको निराशा, थोडया पराभवाने
पार्थास बोध केला येथेच माधवाने
हा देश स्तन्य प्याला गीताख्य अमृताचे
आ चंद्रसूर्य नांदो स्वातंत्र्य भारताचे"

टिप: या लेखा सोबत "दिदी" या 1959साली प्रदर्शित झालेल्या एका जुन्या सिनेमातील गाण्याची लिंक ही शेयर करत आहे, ती नक्की पहावी. ती यासाठी की, 1959 सालातले प्रश्न आणि आजचे पडणारे प्रश्न यात नक्की फरक तो किती?
http://youtu.be/7vXCXYPjrIE

येत्या 26 जानेवारीला संविधान मिळुन 68 वर्ष पुर्ण होतील,तेव्हा इतक्या वर्षात देश किती बदलला,यापेक्षा मला वाटत आपण स्वतःला आणि देशाला बदलण्याचा किती प्रयत्न केलाय?याचा विचार व्हायला हवा. कारण गांधीजी म्हणतातच ना, Be the Change, U want to see.

- केदार मुत्तगी